Startdag voor Leesjury-coördinatoren en -begeleiders
Een bruisende bib, een vol auditorium en veel enthousiasme om samen over boeken te praten en ervaringen uit te wisselen: op zaterdag 20 september kwamen de begeleiders en coördinatoren van de Leesjury samen in Bibliotheek Permeke in Antwerpen voor de jaarlijkse startdag. Workshops, prikkelende gesprekken en een lezing van auteur/illustrator Annet Schaap zorgden voor een warme ontmoeting tussen mensen die alvast één overtuiging delen: lezen laat ieder kind groeien.
Het recht op lezen
De dag werd geopend door Eva Berghmans, mensenrechten-expert en collega bij Iedereen Leest. Vanuit haar jarenlange ervaring bij Amnesty International bracht ze een krachtige boodschap: kinderen hebben recht op lezen. Dat recht valt af te leiden uit internationale verdragen, zoals het VN-Kinderrechtenverdrag. Het omvat veel meer dan enkel leren lezen. Het gaat over het recht op onderwijs, vrije tijd en ontspanning, en over het recht op informatie en vrijheid van meningsuiting. Kinderen moeten dus toegang hebben tot boeken, zelf kunnen kiezen wat ze lezen, de tijd krijgen om te lezen en er plezier aan beleven. Dit is een recht; zelfs bij budgettaire beperkingen is niets doen geen optie. Overheden moeten handelen binnen de mogelijkheden om dit recht waar te maken. ‘Een recht is meer dan een verzoek of aanbeveling’, benadrukte Eva. ‘Je kan het afdwingen bij de overheid. Het werkt dus enorm versterkend als je iets als recht kan formuleren.’
-> Download de presentatie 'Het recht op lezen als een mensenrecht'
Praten over boeken
Na de plenaire lezing verspreidden de deelnemers zich voor workshops en keuzesessies. Leesbevorderaar Ilona Plichart liet begeleiders kennismaken met creatieve werkvormen om Leesjury-boeken te bespreken: van vertelperspectieven en stiftgedichten tot het schrijven van WhatsAppberichten vanuit de stem van een personage. Zulke oefeningen maken de gesprekken over boeken dieper en interactiever, ook in groepen waar niet alle leden hetzelfde boek lezen.
Ook Iris Vansteelandt, lerarenopleider en onderwijsexpert, begeleidde een sessie over interactie rond boeken. Ze liet de deelnemers ontdekken hoe je betekenisvolle gesprekken met kinderen en jongeren kunt voeren, met werkvormen die uitnodigen tot dialoog en verdieping. ‘Er zit zoveel rijkdom in een boek dat het je doet groeien als mens’, vertelde ze. ‘Interactie rond teksten is daarbij essentieel: dan staat je hoofd aan en leer je om in elkaars gedachten te kijken en daar taal op te plakken.’ Met praktische voorbeelden toonde ze hoe begeleiders gesprekken betekenisvol en verbindend kunnen maken: bijvoorbeeld via post-its bij fragmenten die je opvallen of raken, door rollen te verdelen tijdens het lezen (van verbinder of illustratieliefhebber tot psycholoog) of via de leescyclus-methodiek, een kaartenset waarmee je door vier fases gaat: lezen, inspireren, verdiepen en in de tekst duiken. Zo leren kinderen en jongeren actief observeren, luisteren en meedenken, terwijl begeleiders het gesprek ondersteunen. ‘In lijn van de wijze woorden van Aidan Chambers: Als begeleider ben je geen sturende, maar een helpende volwassene.’
De sessie gaf de deelnemers concrete handvatten om direct in hun eigen praktijk aan de slag te gaan. In een andere workshop toonde Iris het potentieel van interactief voorlezen voor de jongste Leesjury-lezers (groep 1 en 2). Ze liet zien hoe je via de gerichte inzet van enkele effectieve kenmerken van interactief voorlezen kinderen al van jongs af aan actief kan betrekken bij een boek.
Samenwerken in de groep
Om te kunnen delen wat je denkt, voelt of opmerkt bij een boek is het belangrijk dat je je gesteund en begrepen voelt door je groepsgenoten. Daarom gaf Jerina Colyn, praktijklector ‘Sociaal Werk’ aan de Karel de Grote-hogeschool, een workshop rond groepsdynamiek. Hoe krijg je iedereen even enthousiast? Hoe zorg je dat iedereen actief meedoet? Hoe creëer je een veilige en betrokken groep? Met geïllustreerde kaarten verkenden de deelnemers wat een veilige of onveilige groep maakt. Daarna maakten ze samen een verhaal door om de beurt een zin uit een prentenboek voor te dragen. ‘Het gaat niet over jezelf, want het zijn zinnen uit een boek, dus het is niet té persoonlijk’, legt Jerina uit. ‘Toch ontstond er gelach, verwondering en een echt gevoel van “wij hebben dit samen gedaan”.’
Schrijven doet lezen
Onderzoek toont ook aan dat creatief schrijven (beter) doet lezen. Het helpt om dingen tastbaar te maken waar het anders soms moeilijker/abstract over spreken is, zoals de stijl of de karakterisering van een personage. Door Leesjury-leden zelf te laten schrijven, maak je hen extra opmerkzaam voor de vele facetten van een verhaal. Daarom gaf Frauke Pauwels korte schrijfprikkels ter inspiratie voor de bijeenkomsten en vertelde ze over haar ervaringen met Leesjury-leden en creatief schrijven. Ze werkt namelijk als docent en onderzoeker jeugdliteratuur aan Universiteit Antwerpen, maar ze begeleidt ook een groep kinderen van de Leesjury, waar ze sinds vorig jaar ook schrijfsessies voor de kinderen en jongeren organiseert rond de Leesjury-boeken. De opdrachten zijn gevarieerd: kettingverhalen schrijven, nadenken over de bouwstenen van een verhaal, luisteroefeningen, fragment inkleuren volgens de zintuigen of een plek beschrijven zonder de naam te noemen. ‘Ik merk dat kinderen het ontzettend leuk vinden om zelf met taal aan de slag te gaan’, zei Frauke. ‘Het maakt hen bewuster van de lagen in een verhaal en nodigt uit tot experimenteren met woorden en verhalen.’
Uitwisseling van coördinatoren
Niet alleen de begeleiders kregen veel inhoudelijke en praktische inspiratie om met de Leesjury-boeken aan de slag te gaan; ook voor de coördinatoren was er ruimte voor ervaringsuitwisseling. Leesjury-coördinator Lotte Van de Werf van Bib Permeke vertelde over hun vernieuwde werking voor de jongste leeftijdsgroepen, en hun experimenten om zo breed mogelijk kinderen toe te leiden naar de Leesjury. De Leesjury krijgt bovendien een prominente zichtbare plaats in de bib, wat zijn vruchten afwerpt. Hoe bereik je nieuwe juryleden en vooral, hoe hou je hen aan boord als ze 12+ zijn, is een gedeelde bekommernis van de meeste coördinatoren, evenals de vraag hoe je als bib scholen kan ondersteunen om een Leesjury-werking op te starten. De aanwezige coördinatoren van een Leesjury-werking op school getuigden over hun aanpak. Blijven zoeken naar de beste formule voor je specifieke situatie, klein beginnen, de juryleden zelf inzetten als ambassadeur om andere jongeren te motiveren, en vooral het de tijd geven om te groeien: dat was het advies van de meer ervaren coördinatoren aan de starters.
Leesjury voor iedereen
Een andere vraag is hoe je de Leesjury toegankelijk en inclusief maakt voor alle kinderen. Zo hoef je niet goed te kunnen lezen om mee te doen. Ook kinderen die slechtziend zijn of dyslexie hebben, kunnen deelnemen. Voor wie moeite heeft met lezen, zijn de Leesjury-titels beschikbaar als luisterboek via de gratis Anderslezen-app, in grote letterdruk of op aanvraag in braille.
Tijdens de startdag legde Celine Camu, communicatiemedewerker bij Luisterpuntbibliotheek en selectielezer bij de Leesjury, uit hoe begeleiders en coördinatoren daar gebruik van kunnen maken. De toegankelijke formats geven kinderen met leesmoeilijkheden zelfvertrouwen en maken het mogelijk om samen over boeken te praten. Zo blijven ze in hun keuzemogelijkheden niet beperkt tot eenvoudige AVI-boeken, maar krijgen ze ook toegang tot verhalen en avonturen op hun eigen leeftijdsniveau en interesses.
Speciaal bezoek: Annet Schaap
Iemand die als kind volledig kon verdwijnen in die avonturen is illustrator en auteur Annet Schaap, die de startdag extra kleur gaf. Ze vertelde hoe ze via tekenen en illustreren uiteindelijk bij het schrijven uitkwam.
'Als kind vond ik de wereld in boeken fijner dan het echte leven’, vertelde ze. ‘Boeken waren ook mijn enige deur naar andere werelden: er was nog geen tv, geen mobieltje.’ Hoewel ze altijd kinderboekenmaker had willen worden, dacht ze lang dat meisjes geen schrijver konden worden. Omdat ze goed kon tekenen, ging ze naar de kunstacademie om kinderboeken te illustreren. Dat deed ze jarenlang én met succes, maar het verlangen om zelf te schrijven bleef sluimeren. Een foto van een vuurtoren tijdens een rondreis door Amerika en Canada bleek de vonk voor Lampje, het veelbekroonde boek waarmee ze doorbrak als auteur. Later volgden onder andere De meisjes en nu Krekel.
‘Ik ben nooit vergeten hoe het is om kind te zijn’, zei ze. ‘Die verwondering draag ik nog altijd mee.’ Een mooie herinnering aan de begeleiders en coördinatoren om ook het kind in hen te blijven koesteren.
Klaar voor een nieuw leesjaar!
Met een rugzak vol inhoudelijke ideeën en praktische tips keerden de deelnemers huiswaarts. De startdag in Permeke toonde hoe inspirerend het is om samen over boeken te praten, te experimenteren met creatieve werkvormen en ervaringen uit te wisselen. De begeleiders en coördinatoren nemen dat enthousiasme mee naar hun Leesjury-werking om er samen met de juryleden een bruisend leesjaar van te maken.
Aan de slag met de inspiratiefiches
Behalve met de ideeën van op de startdag, kan je natuurlijk ook aan de slag met de inspiratiefiches. Bij elk Leesjury-boek is er een inspiratiefiche, die begeleiders achtergrondinformatie en inspiratie geeft voor hun bijeenkomsten.
Coördinatoren en begeleiders vinden de inspiratiefiches zo gauw ze ingelogd zijn op hun account, zowel onder de kop LEZEN als op de materialenpagina.